Θηλασμός: μύθοι, προκαταλήψεις και πραγματικότητα

Ο θηλασμός αποτελεί τον πιο απλό και φυσικό τρόπο λήψης τροφής για ένα βρέφος.

Θηλασμός: μύθοι, προκαταλήψεις και πραγματικότητα

Ο θηλασμός είναι ένα φαινόμενο που πυροδοτεί πολλά και έντονα συναισθήματα, τόσο στις γυναίκες που θηλάζουν όσο και στον περίγυρο.

Αυτό ίσως συμβαίνει επειδή αφορά σε μικρά παιδιά ή/και στο γυναικείο σώμα. Ο θηλασμός άλλοτε προσεγγίζεται μέσα από μια καθαρά βιολογική σκοπιά, που σημαίνει πως το γυναικείο σώμα προσδοκάται να παράξει επαρκή και ατομικά προσαρμοσμένη ποσότητα γάλακτος για το συγκεκριμένο βρέφος που έχει φέρει στον κόσμο, άλλοτε ως ευθύνη και υποχρέωση της γυναίκας απέναντι στο παιδί της κ.ά.

Ανάλογες αντιφάσεις υπάρχουν και όσον αφορά στα πλεονεκτήματα του μητρικού γάλακτος. Για παράδειγμα, για τον εάν αποτρέπει ή ευνοεί την εμφάνιση αλλεργιών στο παιδί, εάν προστατεύει από τη μελλοντική παχυσαρκία ή όχι κ.ά.

Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο θηλασμός απασχολεί πολύ περισσότερο για θέματα που αφορούν σε οτιδήποτε άλλο, και πολύ λιγότερο, έως ελάχιστα, στη θηλάζουσα γυναίκα.

Μια ιστορική ανασκόπηση του θηλασμού

Οι επικρατούσες αξίες και συνήθειες σε μια κοινωνία, όπως και διάφοροι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες καθορίζουν, κάθε φορά, τον τρόπο, τη συχνότητα και τη διάρκεια που οι μητέρες θηλάζουν τα παιδιά τους.

Στις περισσότερες χώρες του αποκαλούμενου δυτικού κόσμου τουλάχιστον και κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, οι συστάσεις για το θηλασμό μεταβλήθηκαν από το θηλασμό με βάση τις ανάγκες του παιδιού, στο θηλασμό που διέπεται από κανόνες.

Ο θηλασμός και οι γνώσεις περί αυτού αποτελούσαν παλαιότερα ένα αυτονόητο και φυσιολογικό κομμάτι της ζωής. Τότε, οι άνθρωποι ζούσαν πολύ κοντύτερα μεταξύ τους και η γνώση για το θηλασμό μεταβιβάζονταν από γυναίκα σε γυναίκα και από γενεά προς γενεά.

Από τη στιγμή, όμως, που οι γέννες άρχισαν, ολοένα και συχνότερα, να γίνονται σε νοσοκομεία, η διατροφή των βρεφών άρχισε και αυτή να προσεγγίζεται περισσότερο μέσα από μία ιατρική οπτική. Από το θηλάζουν οι με βάση τις ανάγκες του παιδιού περάσαμε στο θηλασμό των κανόνων και της μετατροπής του σε μια μορφή διαπαιδαγώγησης του παιδιού, σύμφωνα με την οποία το παιδί θα έπρεπε από νωρίς να καταπιέζει/ελέγχει τις ανάγκες του.

Το βρέφος ήταν χώρια από τη μητέρα και θα έπρεπε να θηλάζει -πεινά δεν πεινά- κάθε 4 ώρες, εκτός από τη διάρκεια της νύχτας. Ο θηλασμός θεωρούνταν αποκλειστικά ως τροφή του βρέφους που θα έπρεπε να ρυθμίζεται και, στο ενδιάμεσο διάστημα, το βρέφος θα έπρεπε να βρίσκεται στην κούνια του για να μην κακομάθει…
Μητρικό γάλα

Η θεώρηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή απώλεια των παλαιών συνηθειών και γνώσεων, τη μείωση της παραγωγής του μητρικού γάλακτος και, ως εκ τούτου, και τη μείωση του αριθμού των γυναικών που θήλαζαν. Η παρασκευή υποκατάστατων μητρικού γάλακτος, στα μέσα της δεκαετίας του 1930, και ιδιαίτερα μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συνέβαλε ακόμα περισσότερο στη μείωση αυτή, με αποκορύφωμα τις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Στη συνέχεια, η τάση άρχισε να αντιστρέφεται και πάλι, με τον αριθμό των γυναικών που θήλαζαν να αυξάνεται σημαντικά μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο δε θηλασμός βάσει κανόνων να αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο. Τώρα πλέον, οι περισσότεροι υποστηρίζουν τον ελεύθερο θηλασμό με βάση τις ανάγκες του παιδιού.

Η ελεύθερη πρόσβαση στο μητρικό στήθος είναι πολύ σημαντική καθώς το ίδιο το παιδί είναι που ρυθμίζει από μόνο του την αναγκαία για το ίδιο ποσότητα παραγωγής γάλακτος.

Ο θηλασμός δεν είναι κάποιο μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά μία σειρά πρακτικών, στάσεων και συναισθημάτων που ποικίλουν πολύ διαχρονικά, όσον αφορά στο εάν, στο πως, για πόσο χρονικό διάστημα κ.τ.λ. θα πρέπει να λαμβάνει χώρα. Είναι σαφές -όπως και για κάθε τι που αφορά στις ανθρώπινες συνήθειες, συμπεριφορές, στα ήθη, στα έθιμα, στην ηθική κ.τ.λ.- πως ο θηλασμός είναι ένα φαινόμενο που επηρεάζεται άμεσα από πολιτισμικούς παράγοντες, τόσο ιστορικά όσο και γεωγραφικά.

Ως εκ τούτου, ο θηλασμός δεν θα πρέπει να θεωρείται απλά ως μία πρακτική ή τεχνική στην οποία η γυναίκα θα πρέπει να εκπαιδευτεί, αλλά ως ένα φαινόμενο που, ναι μεν εμπεριέχει αναμφισβήτητα ένα πρακτικό/τεχνικό μέρος, λαμβάνει όμως χώρα μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο του οποίου αναπόσπαστο μέρος αποτελεί και η θηλάζουσα γυναίκα της οποίας οι ανάγκες και τα συναισθήματα θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.

Με άλλα λόγια, ο θηλασμός θα πρέπει να προσεγγίζεται ως μία διεργασία και αλληλεπίδραση που συμπεριλαμβάνει μητέρα και παιδί, οι ανάγκες των οποίων θα πρέπει να λαμβάνονται εξίσου υπόψη, και όχι απλά ως ένα στατικό φαινόμενο που προσεγγίζεται και εκτιμάται μέσα από μία καθαρά ιατρική και πρακτική οπτική και που θεωρεί πως όλες οι γυναίκες μπορούν και θέλουν να εφαρμόσουν, αρκεί να έχουν τη σωστή εκπαίδευση και γνώση.

Απογαλακτισμός

Τι είναι, αλήθεια, ο θηλασμός;

Η αλήθεια είναι πως όσοι έρχονται σε επαφή με γυναίκες που απέκτησαν παιδί γνωρίζουν λίγο ή πολύ πως δεν μπορούν να θηλάσουν όλες τους, ακόμα και αν το θέλουν. Αυτό οφείλουμε να το συνειδητοποιήσουμε και να το σεβαστούμε, αντί -άμεσα ή έμμεσα- να ευνοούμε την ενοχοποίησή τους.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι προσέγγισης του θηλασμού και της πρακτικής του. Για παράδειγμα, άλλοτε προσεγγίζεται ως κάτι το απαιτητικό και δύσκολο, δηλαδή ως κάτι ανάλογο της εργασίας, άλλοτε ως μία αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση, δηλαδή ως κάτι καθοριζόμενο αποκλειστικά από την ίδια τη φύση, άλλοτε ως κάτι ρομαντικό και τρυφερό κ.τ.λ.

Όλοι αυτοί οι διαφορετικοί τρόποι προσέγγισης και εκτίμησης καλό είναι να μην διαχωρίζονται και αλληλοαποκλείονται, αλλά, αντίθετα, να ενσωματώνονται και να συντίθενται ως διαφορετικές πλευρές του ίδιου φαινόμενου που μπορεί ακόμα και να συνυπάρχουν.

Ο θηλασμός αποτελεί τον πιο απλό και φυσικό τρόπο λήψης τροφής για ένα βρέφος. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2014) συνιστά πως τα παιδιά, από τη γέννησή τους μέχρι και την ηλικία των 6 μηνών, θα πρέπει να τρέφονται αποκλειστικά με μητρικό γάλα που αποτελεί την μακράν καλύτερη πηγή ενέργειας και όλων εκείνων των διατροφικών στοιχείων, εκτός της βιταμίνης D, που χρειάζονται ώστε να αναπτυχθούν ομαλά.

Στη συνέχεια, ο θηλασμός θα πρέπει να συνεχίσει τουλάχιστον έως την ηλικία των 12 μηνών, αλλά ως μέρος πλέον της καθημερινής διατροφής του βρέφους και, κατά προτίμηση, μόνο πριν από τον ύπνο.

Ο θηλασμός είναι, επίσης, κάτι το βολικό, από τη στιγμή που η μητέρα δεν χρειάζεται να προετοιμάζει και να κουβαλά μαζί της μπιμπερό, νερό και υποκατάστατα βρεφικού γάλακτος. Η τροφή είναι πάντα εκεί, έτοιμη, στη σωστή θερμοκρασία και αποθηκευμένη σε απόλυτα υγιεινό και ασφαλές περιβάλλον.

Χιλιάδες είναι οι έρευνες για τα πιθανά οφέλη του μητρικού γάλακτος τόσο για το παιδί όσο και για την ίδια τη μητέρα. Για πρώτη φορά, τα τελευταία 10-15 χρόνια, η έρευνα άρχισε να ενδιαφέρεται για τον τρόπο που βιώνει το θηλασμό η γυναίκα.

Διάρκεια θηλασμού

Τα οφέλη του θηλασμού

Τα οφέλη του θηλασμού είναι πολλά και σημαντικά, τόσο για το παιδί όσο και για την ίδια τη μητέρα.

1. Για το παιδί

Το μητρικό γάλα αποτελεί την πιο φυσική, απλή και ποιοτικά πληρέστερη βρεφική τροφή. Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού, προστατεύοντάς το από διάφορες λοιμώξεις (αναπνευστικού, ουροποιητικού, ωτίτιδες) και καθιστώντας πιο ανεκτή απέναντι τη μελλοντική εισαγωγή της γλουτένης στη διατροφή του. Έχει παρατηρηθεί πως παιδιά που θηλάζουν εμφανίζουν, αργότερα στη ζωή, μικρότερη συχνότητα παθήσεων του εντέρου, καρκίνο και τύπου-1 διαβήτη. Επίσης, θεωρείται πως ο κίνδυνος αιφνίδιου βρεφικού θανάτου και παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή μειώνεται κατά πολύ, ενώ παράλληλα ενισχύεται η αίσθηση ασφάλειας του παιδιού.

Η αίσθηση εγγύτητας και ασφάλειας που δίνει η άμεση σωματική επαφή με τη μητέρα στη διάρκεια του θηλασμού ενισχύουν τη σχέση δεσμού μαζί της που, για να είναι όμως ασφαλής, η μητέρα θα πρέπει να είναι συναισθηματικά προσβάσιμη για το παιδί, αλλά και ευαίσθητη, όσον αφορά στο να αντιλαμβάνεται και να ανταποκρίνεται πρόθυμα στις διάφορες ανάγκες του.

2. Για τη μητέρα

Ο θηλασμός δεν είναι ευεργετικός μόνο για το παιδί, αλλά και για την ίδια τη μητέρα. Η εγγύτητα που δημιουργείται με το παιδί ενδυναμώνει το συναισθηματικό της δεσμό με αυτό και την αίσθηση επάρκειάς της στο μητρικό της ρόλο. Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν πως οι γυναίκες που θηλάζουν διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νόσων, διαβήτη, κοιλιακό πάχος, υπέρταση και χοληστερίνη. Υποστηρίζεται δε πως ο θηλασμός αποτελεί ασπίδα προστασίας απέναντι στον καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών.

Διαπιστώθηκε, επίσης, πως οι γυναίκες που αρχίζουν να θηλάζουν αμέσως μετά τον τοκετό επανέρχονται σωματικά γρηγορότερα. Ο θηλασμός κάνει τη μήτρα να συρρικνώνεται κάτι που έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των αιμορραγιών. Η αίσθηση πως το βρέφος της έχει την τροφή, την εγγύτητα και την ηρεμία που χρειάζεται δημιουργεί στη μητέρα ένα αίσθημα ηρεμίας και χαλαρότητας.
Υποκατάστατα μητρικού γάλακτος

Ο μύθος περί αλλεργιών και η ορθή διάρκεια του θηλασμού

Η άποψη πως τα παιδιά που θηλάζουν εμφανίζουν λιγότερες αλλεργικές παθήσεις ή αντιδράσεις, συγκριτικά με αυτά που τρέφονται με υποκατάστατα μητρικού γάλακτος, αποτελεί έναν μύθο που φαίνεται πως επινοήθηκε ακριβώς την κατάλληλη στιγμή και γι΄αυτό είχε και την ανάλογη επίδραση.

Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 1980, και την εποχή εκείνη οι γυναίκες που θήλαζαν ήταν πολύ λιγότερες απ΄ ότι σήμερα. Η τάση μείωσης του αριθμού γυναικών που θήλαζαν άρχισε από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Ο θηλασμός άρχισε να θεωρείται ως παλαιομοδίτικη συνήθεια και οι βιομηχανίες παραγωγής παιδικών τροφών άδραξαν την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν τη συγκυρία.

Με επιθετικές διαφημιστικές καμπάνιες άρχισαν να προβάλουν συστηματικά τα υποκατάστατα μητρικού γάλακτος και το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό, τουλάχιστον στις υπό ανάπτυξη χώρες (το περίφημο σκάνδαλο-Nestle της δεκαετίας του ΄70).

Στις χώρες αυτές -ελλείψει καθαρού πόσιμου νερού- η σκόνη γάλακτος ανακατεύονταν με ακατάλληλο νερό με συνέπεια το θάνατο πάρα πολλών βρεφών από επώδυνες γαστρεντερικές λοιμώξεις.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) πέρασε στην αντεπίθεση, προτρέποντας τα κράτη-μέλη του να πριμοδοτήσουν το θηλασμό και να επιτηρούν τις διαφημίσεις των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος.

Με ποιο επιχείρημα, όμως, να πείσει κάποιος τις γυναίκες των βιομηχανικά ανεπτυγμένων χωρών να θηλάσουν, τη στιγμή που το νερό στις χώρες αυτές είναι καθαρό και δίχως κινδύνους για την υγεία των βρεφών τους; Θα έπρεπε, λοιπόν, να επινοηθεί ένα νέο πειστικό επιχείρημα. Η προσοχή στράφηκε, τότε, προς τις αλλεργίες που αυξάνονταν αλματωδώς στις ανεπτυγμένες χώρες.

Έτσι, λοιπόν, το κύριο επιχείρημα, στις μεν χώρες του Τρίτου κόσμου, έγινε η αποφυγή των επικίνδυνων λοιμώξεων, στις δε χώρες του δυτικού κόσμου, η αποφυγή των αλλεργιών.

Φυσικά και υπήρχαν έρευνες που καταδείκνυαν πως υπάρχει σχέση ανάμεσα στο θηλασμό και στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης αλλεργιών, υπήρχαν, όμως, και άλλες που καταδείκνυαν το ακριβώς αντίθετο. Μέχρι και σήμερα, έχουν γίνει χιλιάδες άλλες έρευνες για το ίδιο θέμα χωρίς, όμως, να καταφέρουν να διαλευκάνουν την ασάφεια του θέματος των αλλεργιών που σχετίζονται με το θηλασμό η οποία συνεχίζει να υφίσταται.

Στην πραγματικότητα, είναι περισσότερες οι επιστημονικά τεκμηριωμένες έρευνες που καταδεικνύουν πως το μητρικό γάλα αυξάνει τον κίνδυνο αλλεργιών, παρά το αντίθετο. Οι διαφορές, όμως, είναι πολύ μικρές για να αποτελέσουν λόγο αποφυγής του θηλασμού. Ο Π.Ο.Υ, όμως, προτρέπει τη συνέχιση του πλήρους θηλασμού μέχρι και τον έκτο μήνα (πριν από αυτό, πρότεινε μέχρι τον 4ο) και την εν μέρει συνέχισή του μέχρι και τον 18ο-24ο μήνα.

Πολλοί είναι οι επιστήμονες που θεωρούν πως η συνέχιση του θηλασμού μετά τον 4ο μήνα είναι εντελώς περιττή για λόγους υγείας. Υποστηρίζουν πως οι οδηγίες του Π.Ο.Υ. έχουν να κάνουν περισσότερο με πολιτική, με την έννοια την αναγκαιότητα ένδειξης αλληλεγγύης και στήριξης των γυναικών του Τρίτου κόσμου από αυτές του Δυτικού ώστε οι πρώτες να συνεχίσουν να θηλάζουν και, με τον τρόπο αυτό, να προστατεύονται τα παιδιά τους από επικίνδυνες λοιμώξεις εξαιτίας του ακατάλληλου πόσιμου νερού που διαθέτουν.

Προβλήματα θηλασμού

Ανάλογης μορφής αντιφατικά ερευνητικά ευρήματα υπάρχουν και όσον αφορά στην προστασία που παρέχει ο θηλασμός απέναντι στο ενδεχόμενο μιας μελλοντικής παχυσαρκίας.

Παρόλ΄αυτά, δεν υπάρχει αμφιβολία πως το μητρικό γάλα εξακολουθεί θεωρείται ως η σαφώς καλύτερη τροφή για τα βρέφη, ακόμα και αν δεν προστατεύει από την εμφάνιση αλλεργιών ή τη μελλοντική παχυσαρκία.

Γεγονός αδιαμφισβήτητο είναι, επίσης, πως ο θηλασμός έχει χρησιμοποιηθεί και χρησιμοποιείται ακόμα ως μέσο στο βωμό του κέρδους. Η πιο πρόσφατη απόδειξη περί αυτού αποτελεί η απειλή της κυβέρνησης Τραμπ, τον προηγούμενο χρόνο, προς το Εκουαδόρ με εμπορικό εμπάργκο, επειδή η μικρή αυτή χώρα τόλμησε να καταθέσει πρόταση στον Π.Ο.Υ. -που, τελικά, την υιοθέτησε- για την “προστασία, πριμοδότηση και διευκόλυνση” του θηλασμού εξαιτίας των θετικών του επιδράσεων.

Η αντίρρηση αυτή είναι, φαινομενικά τουλάχιστον, περίεργη, αν αναλογιστεί κανείς πως οι Η.Π.Α. βρίσκονται στην τελευταία θέση, μεταξύ των βιομηχανικά ανεπτυγμένων χωρών, όσον αφορά στο ποσοστό των γυναικών που θηλάζουν. Γίνεται, όμως, αμέσως κατανοητή, αν γνωρίζει πως ο τζίρος της αμερικανικής βιομηχανίας παραγωγής υποκατάστατων μητρικού γάλακτος, μόνο στο εσωτερικό της χώρας, είναι 14 δισεκατομμύρια δολάρια, και 70 δισεκατομμύρια δολάρια διεθνώς…

Δεν μπορούν να θηλάσουν όλες οι γυναίκες

Υπάρχουν μητέρες που έχουν πέσει θύματα βιασμού ή που είχαν σοβαρά προβλήματα με προηγούμενο θηλασμό και που δεν επιθυμούν να θηλάσουν, αν και, από καθαρά φυσιολογική άποψη, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Υπάρχουν, ακόμα, πολλές γυναίκες που, παρόλο που δεν επιθυμούν τον αποκλειστικό θηλασμό, θηλάζουν συμπληρωματικά το παιδί ώστε να έχει τα οφέλη του μητρικού γάλακτος.

Δεν μπορούν ή δεν θέλουν να θηλάσουν όλες οι γυναίκες. Παρόλο που ο θηλασμός είναι μία φυσιολογική σωματική λειτουργία, αυτό δεν σημαίνει πως είναι κάτι το απλό και χωρίς δυσκολίες. για όλες τις γυναίκες Οι περισσότερες γυναίκες χρειάζεται να μάθουν να θηλάζουν και, για να γίνει αυτό, μπορεί να χρειαστεί να περάσει ένα διάστημα 1-2 μηνών.

Υπάρχουν, για παράδειγμα, μητέρες που έχουν κάνει μαστεκτομή ή που παίρνουν φάρμακα και οι οποίες δεν μπορούν να θηλάσουν. Υπάρχουν, επίσης, βρέφη που δεν καταφέρνουν εύκολα να θηλάσουν με τη σωστή τεχνική ή που μπορεί να χρειάζονται περισσότερο γάλα από αυτό που παράγει το μητρικό στήθος.

Επίλογος

Για να ενθαρρυνθεί ο θηλασμός, σε περίπτωση που η μητέρα έχει βιώσει ή βιώνει διάφορες δυσκολίες ή προβλήματα, χρειάζεται στήριξη και πληροφόρηση τόσο από το μηχανισμό που ευθύνεται για την περιγεννητική περίοδο μητέρας και βρέφους όσο και από τον πατέρα και το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην πριμοδοτείται ο θηλασμός με κάθε αντίτιμο γιατί κάτι τέτοιο όχι στήριξη δεν παρέχει, αλλά, αντίθετα, δημιουργεί αισθήματα ενοχής και ανεπάρκειας.

Όσον αφορά, τώρα, στη διάρκεια του θηλασμού, δεν υπάρχει μία και μόνο σωστή απάντηση που να αφορά σε όλες τις μητέρες και όλα τα παιδιά. Βασική αρχή είναι ο θηλασμός να γίνεται για όσο διάστημα το θέλουν και νιώθουν καλά με αυτό, τόσο η μητέρα όσο και το παιδί.

 

Σάββας Ν. Σαλπιστής, Ph.D., Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης, Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

Διαβάστε επίσης

Close